?ll?h Tə?l? ins?nl?r? bə?ş ?tdiyi bütün n?mətləri ?nun ??yiri üçün v?rmişdir. Dil də bu n?mətlərin sır?sın? d??ildir. Bəzən ins?n ?ll?hın ?n? bə?ş ?tdiyi dilini özü üçün ??yir q?z?nm?q əvəzinə, zərər q?z?nm?q y?lund? işlədir. Bunu bəzən bilərə?, bəzən də fərqinə v?rm?d?n ?dir. Bun? görə də dil ins?n üçün həm ??yirli həm də zərərli ?l? bilər. ?ll?h? it?əti y?rinə y?tirmə? üçün Qur?n ??um?q, n?m?z qılm?q, ?ll?hı zi?r ?tmə?, ?n? təriflər d?mə?, y??şı əməlləri əmr ?dib, pis əməllərdən çə?indirmə?, y??sul? ?ömə? ?tmə?, ?lm öyrənmə? və öyrətmə? ?imi işlərdə və ümumiyyətlə ?ll?h? əsl s?diq qul ?imi şü?r ?tmə? işində, ins?n? ?ömə? ?də bilər.

Həmd ?lsun ?ll?h? — ?ləmlərin Rəbbinə! Y?rə, Qiy?mət gününə qədər sönməyəcə? h?qq təlimi gətirən Məhəmməd P?yğəmbərə (s.ə.s.), ?nun əhli b?ytinə, səh?bələrinə və ?nl?rın y?lun? t?b? ?l?nl?r? s?l?m ?lsun. S?nr? bilinməlidir ?i, ?ll?h Tə?l? ins?nl?r? ç?? böyü? n?mətlər bə?ş ?tmişdir. Bu n?mətlərin isl?m n?mətindən s?nr? ən böyü?lərindən biri də dillə d?nışm?q q?biliyyətidir. Uc? ?ll?h buyurur: «1. Mərhəmətli (?ll?h) 2. Qur?nı öyrətdi, 3. ins?nı ?əlq ?tdi 4. və ?n? d?nışm?ğı öyrətdi.» (35. Rəhm?n surəsi, 1-4-cü ?yələr). «1. ?nd içirəm bu şəhərə (Mə??əyə), 2. ?i, sən bu şəhərdə q?lırs?n, 3. ?t?y? (?dəmə) və ?nun övl?dl?rın?! 4. Biz ins?nı məşəqqət içərisində y?r?tdıq. 5. ? ?lə h?s?b ?dir ?i, h?ç ?imin ?n? gücü ç?tm?z? 6. ? d?yir: «Mən s?ysız-h?s?bsız m?l-dövlət sərf ?tmişəm!» 7. Y??s? ? h?ç ?imin ?nu görmədiyini zənn ?dir? 8. Məgər biz ?nun üçün i?i göz y?r?tm?dıqmı, 9. dil və i?i d?d?q (y?r?tm?dıqmı)?!» (Bələd surəsi, 1-9-cu ?yələr). Uc? ?ll?h bu ?yələrdə ins?n? bə?ş ?tdiyi n?mətlərdən ən gözəli ?l?n dil h?qqınd? və ins?n? d?nışm?ğı öyrətməsi h?qqınd? ?əbər v?rir. ?ll?h Tə?l? ins?nl?r? bə?ş ?tdiyi bütün n?mətləri ?nun ??yiri üçün v?rmişdir. Dil də bu n?mətlərin sır?sın? d??ildir. Bəzən ins?n ?ll?hın ?n? bə?ş ?tdiyi dilini özü üçün ??yir q?z?nm?q əvəzinə, zərər q?z?nm?q y?lund? işlədir. Bunu bəzən bilərə?, bəzən də fərqinə v?rm?d?n ?dir. Bun? görə də dil ins?n üçün həm ??yirli həm də zərərli ?l? bilər. ?ll?h? it?əti y?rinə y?tirmə? üçün Qur?n ??um?q, n?m?z qılm?q, ?ll?hı zi?r ?tmə?, ?n? təriflər d?mə?, y??şı əməlləri əmr ?dib, pis əməllərdən çə?indirmə?, y??sul? ?ömə? ?tmə?, ?lm öyrənmə? və öyrətmə? ?imi işlərdə və ümumiyyətlə ?ll?h? əsl s?diq qul ?imi şü?r ?tmə? işində, ins?n? ?ömə? ?də bilər. ?mm? bu gün bizim cəmiyyətimiz dillərini, ?ll?hın ?nl?r? öyrətdiyi d?nışığı həm öz zərərlərinə və əl?yhlərinə, həm də digər müsəlm?nl?rın zərərlərinə sərf ?dirlər. Əs?sı ?lm?y?n zənnlərə q?p?n?r?q müsəlm?nl?r h?qqınd? əs?ssız sözlər d?nışır, ?nl?rın q?ybətini ?dirlər. Uc? ?ll?h buyurur: «?y im?n gətirənlər! Zənnlərin bir ç??und?n uz?q ?lun, ??ı zənnlərin bəzisi gün?hdır. Bir-birinizi güdməyin və biriniz ? birinizin q?ybətini ?tməsin. Məgər sizlərdən biri, q?rd?şı öləndə, ?nun ətini y?mə? istəyərmi? Siz ?i, bun? i?r?h ?dirsiniz. ?ll?hd?n q?r?un, ??ı ?ll?h tövbələri qəbul ?dəndir, rəhimlidir.» (49. Hucur?t, 12). Q?ybət bütünlü?lə h?r?m ?l?n böyü? gün?hl?rd?ndır. Cəmiyyət tərəfindən ??şl?nm?y?n bir çir?in iş ?lduğu ?imi, həm hər bir müsəlm?n? y?r?şm?y?n bir hərə?ətdir. Isl?m q?ybəti ciddi şə?ildə q?d?ğ?n və h?r?m buyurmuşdur. Bu b?rədə güclü, ibrətli dəlillər və sələfin sözləri v?rdır. Böyü? hədis ?limi, ş?y?, im?m Müslimin rəv?yətində ?ll?hın Rəsulu (s.ə.s.) q?ybəti b?lə t?nıdır: «Q?ybət nədir, bilirsinizmi?» Səh?bələr c?v?b v?rir: «?ll?h və Rəsulu bilir.» Rəsulull?h (s.ə.s.) d?yir: «Q?rd?şınızın ??şun? gəlməyən sözü ?nun ?lm?dığı v??t d?mə?dir.» Səh?bələrdən biri s?ruşur: «Əgər d?di?lərim ?nd? v?rs? n?cə?» P?yğəmbər (s.ə.s.): «Əgər d?di?lərin ?nd? v?rs? q?ybət ?tmiş ?lurs?n. Əgər y??durs?, ?nd? ?n? iftir? (böht?n) ?tmış ?lurs?n» c?v?bını v?rdi. ?işə (r.?.) d?di: «P?yğəmbər (s.ə.s.) b?lə buyurdu: «D?stunuz (y?ld?şınız) öldüyü v??t ?n? du? ?din və ?nun ?r??sınc? d?nışm?yın (q?ybətini ?tməyin).» (Əbu D?vud rəv?yət ?dib). ?bdull?h (r.?.) P?yğəmbərdən (s.ə.s.) rəv?yət ?tdi ?i, P?yğəmbər (s.ə.s.) d?di: «Mənə səh?bələrimdən biri ? birindən bir ş?y ç?tdırm?sın. Mən sizin q?rşınız? s?ğl?m bir qəlblə çı?m?ğı s?virəm.» (Əbu D?vud, Tirmizi). Ənəs (r.?.) d?di ?i: «P?yğəmbər (s.?.s) b?lə buyurdu: ?imin y?nınd? q?rd?şının q?ybəti ?dilərsə, gücü ç?tırs? ?n? ?ömə? ?tsin, ?n? ?ömə? ?tsə ?ll?h düny? və ??irətdə ?n? ?ömə? ?dər və əgər ?n? ?ömə? ?tməsə ?nun gün?hı düny? və ??irətdə ?n? ç?t?r.» (R?vi, Əbu Ş?y?. Tövbih ?it?bınd? rəv?yət ?dib). ?işə (r.?.) d?di: «?ll?hın ?lçisi (s.ə.s.) b?lə buyurub: «həqiqətən də mən ?iminsə h?qqınd? d?nışm?ğı və fil?n, fil?n ş?ylər mənimdir d?məyi s?vmirəm.» (Tirmizi rəv?yət ?dib). Bu hədisdən b?ş? düşürü? ?i, ins?nl?r öz üstünlü?lərini b?şq?l?rının nöqs?nl?rıyl? müq?yisə ?tmə?lə ?nl?rın q?ybətini ?tmiş s?yılırl?r. Çün?i özünü b?şq?sıyl? müq?yisə ?tmə? q?ybətdir. Bəzən q?ybət ?ləmə? ?l?r? Cündub (r.?.) d?di: «Bir çöl ərəbi gəldi, dişi dəvəsini çö?dürdü, s?nr? b?ğl?dı, s?nr? məscidə d??il ?ldu. ?rdınc? ?ll?hın ?lçisinin (s.ə.s.) ?r??sınd? n?m?z qıldı. Məhəmməd p?yğəmbər (s.ə.s.) s?l?m v?rdi?də dəvəsinin y?nın? gəlib ?nu ?çdı. mindi, s?nr? uc? səslə d?di: «?y ?ll?hım! Mənə və Məhəmmədə mərhəmət ?lə, bizə ?l?n mərhəmətinə h?ç ?imi şəri? ?tmə.» Məhəmməd P?yğəmbər (s.ə.s.) buyurdu: «Mənə d?yə bilərsinizmi ? d?h? ç?? zəl?lətdədir, y??s? dəvəsimi? ?şitmədinizmi nə d?diyini?» D?dilər: «bəli, ?şitdi?.» (Bu??ri, Müslim, Əbu D?vud, Tirmizi və b.) Bur?d?n gördüyümüz ?imi g?niş və əh?təsi böyü? ?l?n ?ll?hın mərhəmətini d?r?ld?n bu ?d?mı Məhəmməd P?yğəmbər (s.ə.s.) h?yv?nd?n d? ?ş?ğı səviyyəyə s?lm?ql? bu ?imi ins?nl?rın q?ybətini ?tməyin d?ğru ?lduğunu bizə göstərmişdir. Ənəs b. M?li? (r.?.) d?di: «Məhəmməd P?yğəmbər (s.ə.s.) buyurdu: «Mən m?r?c? çı??rıl?nd? bir t?yf?y? r?st gəldim. ?nl?rın misdən dırn?ql?rı v?r idi. Üzlərini və sinələrini cırm?ql?yırdıl?r. Mən d?dim ?i, bunl?r ?imdir, y? Cəbr?yıl!? ? d?di: «Bunl?r ins?nl?rın ətlərini y?yənlərdir və n?musl?rın? t??un?nl?rdır.» (Əbu D?vud). Y?nə ?işə (r.?.), möminlərin ?n?sı buyurur: «Mən P?yğəmbərə (s.ə.s.) d?dim: «Səriyyənin (P?yğəmbərin digər həy?t y?ld?şı) fil?n, fil?n nöqs?nl?rı və hətt? b?yunun qıs?lığı (b?l?c?b?y ?lm?sı) sənə ?if?yət ?dər.» ? d?di: «?rtıq ?lə bir söz d?din ?i, əgər ? dəniz suyun? q?rışdırıls?ydı ?nu t?m?milə əh?tə ?dərdi». ?işə (r.?.) d?di: «Mən ?n? bir nəfərdən d?nışmışdım, ? d?mişdi: «Mən bir ?d?md?n d?nışm?ğı və ?, bu ş?ylər mənimdir d?məyi s?vmirəm (və y? mənim fil?n, fil?n ş?ylərim v?rdır d?məyi s?vmirəm).» (Əbu D?vud, Tirmizi). ?bdull?h b. ?bb?s (r.?.) d?yir ?i: «?ll?h?n rəsulu (s.ə.s.) i?i qəbirin y?nınd?n ??çdi və d?di: «Həqiqətən də ?nl?rın hər i?isinə əz?b ?lunur. Hər i?isinin əz?bı böyü? bir gün?h içində ?lduql?rı üçün d?yil, biri bövldən çə?inməzdi (?içi? ?y?qy?lund? təmizlənməzdi), digəri isə söz gəzdirərdi (nəmm?mlıq ?dərdi).» S?nr? y?ş bir ?urm? bud?ğı istədi. ?nu i?i y?rə böldü. Birini bir qəbirə, digərini isə ? biri qəbirə q?ydu, s?nr? d?di: «?l? bilsin ?i, ?nl?rın əz?bı bunl?r quruy?n? qədər yüngülləşər.» (Bu??ri rəv?yət ?dib). Q?ybətdən və ?içi? ?y?qy?lu z?m?nı sidi? sıçr?m?sınd?n q?runm?m?nın böyü? gün?h s?yılm?sı, ins?nl?rın ç??unun bun? əhəmiyyət v?rməmələrinə görədir. Y?ş ?ğ?cın əz?bı yüngülləşdirməsinin səbəbi Qur?ni ?ərimdə buyurulduğu ?imi hər ş?yin ?ll?hı təsb?h (tərif, zi?r) ?tməsi səbəbiylədir.(?bdil ??t?ş. TDV, S?çm? h?disl?r, ?n??r?, 2000.)

Biz bütün d?vr?nışl?rımızı, d?nışıql?rımızı, ə?l?qımızı «?dəm ?ğull?rının ən s?ç?ini, bu ümmətin müəllimi, sözləri, tərbiyəsi və y?l göstərib, istiq?mət v?rməsi ilə məclisin d?im? b?şınd? d?y?n?n»(?bdulməli? əl-Q?sim. «P?yğəmbərin (s.ə.s.) ?vində bir gün». (tərc. B?şir ?rs?y). Ist?nbul, 2003, səh.150.)

Məhəmməd P?yğəmbərin (s.ə.s.) bizə öyrətdiyi ?imi həy?t? ??çirib y?ş?m?lıyıq. ? p?yğəmbərin ?i, özü d?nışm?qd? ?l?n birini dinləyər, q?ybət ?dilməsini qəbul ?tməz, söz gəzdirməyə və y? hər h?nsıs? iftir?y? r?zı ?lm?zdı. Bun? görə də ?nun b?şq?l?rının şərəfini və şə?siyyətini q?ruyub müd?fiə ?tdiyini görürü?. Itb?n b. M?li? (r.?.) rəv?yət ?dir ?i: «P?yğəmbər (s.ə.s.) bir dəfə n?m?z? q?l?m?q istədi: «M?li? b. əd-Duhşum h?r?d?dır?» d?yə s?ruşdu. Bir ?d?m: «? ?ll?hı və P?yğəmbərini (s.ə.s.) s?vməyən bir mün?fiqdir» d?di. Məhəmməd P?yğəmbər (s.ə.s.) buyurdu: «??yr, b?lə ?tmə! ?nun ?ll?hın r?zılığını ümid ?dərə? «lə iləhə illəll?h» d?diyini görmürsənmi? Şübhəsiz, ?ll?h Uc? ?ll?hın r?zılığını ??t?r?r?q «lə iləhə illəll?h» d?yənə cəhənnəm ?dunu h?r?m ?tmişdir.» (Bu??ri, Müslim). Möminlərin ?n?sı ?işə (r.?.)yə ?l?n s?vgisinə b??m?y?r?q ?nun q?ybət ?tməsini böyü? n?r?zılıql? q?rşıl?mış və ?n? q?ybətin nə qədər böyü? bir təhlü?ə ?lduğunu bildirmişdir. Ibn Cərir d?yir ?i, mənə Ibn Əbu Şəvr?ibin H?ss?n b. Müh?ri?dən rəv?yətinə görə ?işənin (r.?.) y?nın? bir q?dın gəlir. Çı?m?q üçün q?l?dıqd? ?işə (r.?.) əliylə Məhəmməd P?yğəmbərə (s.ə.s.) «Bu q?dın b?l?c?b?ydur» d?yə iş?rə ?dir. P?yğəmbər (s.ə.s.): «?nun q?ybətini ?tdin» buyurur. ?işənin (r.?.) b?şq? bir hədisini yu??rıd? q?yd ?tmişdi?. Məhəmməd P?yğəmbər (s.ə.s.) q?rd?şl?rının n?musunu, şərəfini və şə?siyyətini q?ruy?n ?imsələrə mü?də v?rərə? buyurur ?i: «Hər ?im q?ybəti ?dilən q?rd?şının şərəf və şə?siyyətini müd?fiə ?dərə? q?ruy?rs?, ? şə?si cəhənnəm ?dund?n ?z?d ?tmə? ?ll?hın üzərində bir h?qq ?l?r.» (Əhməd). Məhəmməd S?l?h əl-Münəccid «H?r?ml?r» ?it?bınd? d?yir ?i: «Müsəlm?nl?rın q?ybətini ?tmə? və ?nl?rın əl?yhinə d?nışm?q bir ç?? məclisin əyləncəsi ?lmuşdur. H?lbu?i, ?ll?h Tə?l? bu d?vr?nışı q?d?ğ?n ?tmiş, qull?rın? ?nd?n nifrət ?tmələrini bildirmiş və nəfislərin iyrəndiyi çir?in bir mis?ll? ?nu bizə örnə? v?rmişdir.»(Məhəmməd S?l?h əl-Münəccid. «H?r?ml?r» (tərc. ?.?bdurr?hm?n ??ny?lı). Ist?nbul, 2000, səh.57-də «Q?ybət» fəslində.)

Q?ybət h?r?mdır. Y?lnız öyüd v?rmə, düzəltmə, isl?h ?tmə, mü?licə ?tmə və nəsihət ?imi f?yd?lı tərəfləri v?rdır. Gün?h??r bir ?d?m bir dəfə ?ll?hın ?lçisinin (s.ə.s.) y?nın? d??il ?lm?q üçün ic?zə istəmişdi. ?ll?hın Rəsulu (s.ə.s.): «?n? ic?zə v?rin, ?nun nə pis görüşmə ədəbi v?rdır» buyurdu. Bir dəfə Q?ysin qızı F?timəyə ?vlənmə? üçün Mü?viyə və Əbu Cəhil ?lçi gəlmişdilər. ?ll?hın Rəsulu (s.ə.s.) F?timəyə: «Mü?viyə y??suldur, ??sıbdır, Əbu Cəhil isə z?p?sını çiynindən düşürməz» buyurdu. Bu və bu qəbildən ?l?n sözlər f?yd?sı ?lm?sı üçün q?ybətdən s?yılm?mış, digər f?rm?l?rd? ?r? vurm?q üçün, şə?si qərəzliyə görə və s. h?ll?rd? q?ybət ?tmə? şiddətli bir şə?ildə q?d?ğ?n ?lunmuşdur. Hətt? Uc? ?ll?h q?ybəti ölü ins?nın ətini y?məyə bənzətmişdir. Bu, q?ybətdən nifrət ?tdirmə? və q?d?ğ?n ?tmə? üçündür. Böyü? təfsir ?limi Ibn ?əsir öz təfsirində d?yir ?i: «Süddi d?di ?i: «D?yildiyinə görə Səlm?n əl-F?risi bir səfərdə Məhəmməd P?yğəmbərin (s.ə.s.) səh?bələrindən i?i nəfərlə bər?bər idi. ?nl?rın ?idmətini ?dər və y?mə?lərindən y?yərdi. Bir gün c?m??t g?dəndə Səlm?n y?tıb q?lır və ?nl?rl? bər?bər g?də bilmir. I?i d?stu ?nu ??t?rıb t?pmırl?r və özləri ç?dır qur?r?q: «Səlm?n — və y? bu ?ölə, d?yirlər — bişmiş y?məyə və qurulmuş ç?dır? gəlmə?dən b?şq? bir ş?y bilmir». Səlm?n gəldi?də ?nu özləri üçün q?tıq istəməyə P?yğəmbərin (s.ə.s.) y?nın? göndərirlər. Səlm?n əlində bir q?b Məhəmməd p?yğəmbərin (s.ə.s.) y?nın? gəlir.» Y? rəsulull?h (s.ə.s.), əgər sənin y?nınd? q?tıq v?rs? ?nl?r? ?p?rm?ğım üçün d?stl?rım məni sənin y?nın? göndərdilər» d?yir. Məhəmməd P?yğəmbər (s.ə.s.) «D?stl?rın q?tığı nə ?dəcə?lər? ?nl?r q?tıql?rını y?dilər» buyurdu. Səlm?n g?ri dönərə? ? i?isinə P?yğəmbərin (s.ə.s.) sözlərini ?əbər v?rdi. ?nl?r q?l?ıb P?yğəmbərin (s.ə.s.) y?nın? gəldilər və d?dilər: «??yr, səni h?qq ilə göndərənə ?nd ?lsun ?i, bur?d? ?l?nd?n bəri biz y?mə? y?mədi?.» Məhəmməd P?yğəmbər (s.ə.s.): «Siz d?nışm?ql? Səlm?nı (q?tıq ?imi) y?diniz.» buyurdu. Bunun ?rdınc? «H?nsınız ölü q?rd?şının ətini y?məyi ??şl?y?r? Bund?n iyrəndinizmi?» ?yəsi n?zil ?ldu. ?yəni bur?d? zi?r ?tmə? y?rinə düşərdi: «?y im?n gətirənlər! Zənnlərin bir ç??und?n uz?q ?lun, ??ı zənnlərin bəzisi gün?hdır. Bir-birinizi güdməyin və biriniz ? birinizin q?ybətini ?tməyin. Məgər sizlərdən biri, q?rd?şı ölərsə, ?nun ətini y?mə? istəyərmi? Siz ?i bun? i?r?h ?tdiniz. ?ll?hd?n q?r?un, ??ı ?ll?h tövbələri qəbul ?dəndir, rəhimlidir.» (49. Hucun?t, 12).
?limlərin h?mısı b?lə d?mişlər: «Q?ybət ?dənin tövbə ?tməsi üçün y?l budur ?i, q?ybətdən t?m?milə ?yrıl?s?n və ?nu tər? ?dəsən, bir d?h? q?ybət ?tməyəsən. Bir ?d?mın ??çmişdə ?tdi?lərinə p?şm?n ?lm?sı və q?ybətini ?tdiyi ins?nl?rd?n h?l?llıq istəməsi şərtdirmi, y??s? y??? Bu, i?til?flı məsələdir. Bəziləri b?lə d?yiblər: «h?l?llıq istəməsi şərt d?yil, b?lə ?i, q?ybət ?tdiyini özünə bildirdiyi təqdirdə ?l? bilər ?i, ?nun ?tdiyindən ?əbərsiz ?lm?sınd?n, d?h? ç?? əziyyətə düç?r ?l? bilər. ?n? görə də əvvəl əl?yhinə d?nışmış ?lduğu məclislərdə indi (q?ybətin h?r?mlığını bilib tövbə ?tdi?dən s?nr?) ?nd??ı gözəl ?üsusiyyətləri s?yıb ?nu tərifləmə? və gücü ç?tdığı qədər ?nun h?qqınd? ?didlən q?ybətə m?n? ?lm?qdır. Bunu b?lə ?tsə hələ əvvəl ?tdi?lərinə ?əff?rət ?l?r.» Im?m Əhməd d?yir ?i, bizə Əhməd Həcc?cın… Mu?z b.Ənəs əl-Cühənidən, ?nun d? Məhəmməd P?yğəmbərdən (s.ə.s.) rəv?yətinə görə Məhəmməd P?yğəmbər (s.ə.s.) b?lə buyurmuşdur: «Hər ?im bir mömini ?n? ?yib tut?n mün?fiqdən q?ruy?rs?, ?ll?h tə?l? Qiy?mət günü ?nun ətini cəhənnəmdən q?ruy?n bir mələ? göndərər. Hər ?im də bir möminə ?yib tutm?q məqsədilə ?rt?y? bir söz ?t?rs?, ?ll?h tə?l? ?nu d?diyi sözdən uz?ql?ş?n? qədər cəhənnəm ?örpüsündə s??l?y?r.»(Ibn ?əsir. H?disl?rl? ?ur’?ni ??rim t?fsiri (tərc. B??ir ??rlığ?, B?dr?ttin Ç?tin?r). Ist?nbul, 1993, 13-cü cild, 7413-7414.)

Uc? ?ll?h Qur?ni ?ərimin Hüməzə (Q?ybətçi) surəsinin birinci ?yəsində buyurur: «(D?ld?) q?ybət ?dib (üzdə) tənə vur?n hər ?əsin v?y h?lın?.» b?şq? tərcümədə: «V?y hər bir ?ğzı y?v? d?di-q?duçunun h?lın?.» Q?t?də «hüməzə» sözü h?qqınd? d?mişdir ?i, dili və gözüylə iş?rə ?dərə? ələ s?lm?q, ins?nl?rın ətlərini y?mə? və ?nl?r? s?t?şm?qdır. Uc? ?ll?h Qur?ni ?ərimdə «V?y ?lsun b?lələrinin h?lın?» buyurur. Təfsirçi Müc?hid bu if?dənin ümumi ?lduğunu d?mişdir.(Qur?ni ?ərim (tərcüməçilər: Z.M.Büny?d?v, V.M.Məmmədəliy?v).

Uc? ?ll?h Qur?ni ?ərimin Hüməzə (Q?ybətçi) surəsinin birinci ?yəsində buyurur: «(D?ld?) q?ybət ?dib (üzdə) tənə vur?n hər ?əsin v?y h?lın?.» b?şq? tərcümədə: «V?y hər bir ?ğzı y?v? d?di-q?duçunun h?lın?.»
Q?t?də «hüməzə» sözü h?qqınd? d?mişdir ?i, dili və gözüylə iş?rə ?dərə? ələ s?lm?q, ins?nl?rın ətlərini y?mə? və ?nl?r? s?t?şm?qdır. Uc? ?ll?h Qur?ni ?ərimdə «V?y ?lsun b?lələrinin h?lın?» buyurur. Müc?hid bu if?dənin ümumi ?lduğunu d?mişdir.(Ibn ?əsir. H?disl?rl? ?ur’?ni ??rim t?fsiri (tərc. B??ir ??rlığ?, B?dr?ttin Ç?tin?r). Ist?nbul, 1993, 15-ci cild. )

B?ləli?lə q?ybət üç cürdür: Birinci q?ybət ?dib, mən q?ybət ?tmirəm, ?nd? ?l?nı d?yirəm, d?mə?dir. Bu fəqih Əbull?ysin tənb?hdə d?diyi ?imi ?çıq ?ş??r h?r?mı h?l?l s?ym?qdır ?i, bu d? ?üfrdür. I?incisi q?ybət ?dib, q?ybəti q?ybət ?dilən ?d?m? ç?tdırm?qdır, yəni ?iminsə q?ybətini ?dirsən, s?nr? ?nunl? görüşürsən. Bu gün?hdır. H?l?llıq ?lm?dıqc? tövbə ?tmə? ??mil ?lm?z, çün?i əziyyət v?rmiş, qul h?qqın? girilmişdir. Ibn Əbu Düny? və Təbər?ni C?birdən rəv?yət ?tdiyi hədisin mən?sı b?lədir: «Q?ybət zin?d?n d? pisdir. ?d?m zin? ?dər, s?nr? tövbə ?dər. ?ll?h b?ğışl?y?r. Q?ybət ?dən isə q?ybətini ?tdiyi ?d?m b?ğışl?m?s? b?ğışl?nmır. Üçüncüsü, q?ybət ?diləni görməzsən. Yəni q?ybət ?tdiyin ?d?mı görə bilməzsən. Bu həm özünə, həm də q?ybət ?tdiyi ?d?m? b?ğışl?nm?sını istəmə?lə, tövbə ?tmə?lə b?ğışl?n? bilər.(?lm?lılı M.H?mdi. Y?zır, H?? dini, ?ur?n dili. Ist?nbul, 7-ci cild.)

Əhməd b. Yəhy? b. Vəzir d?yir ?i, Misirin Ş?ml?r b?z?rınd? Im?m S?fi ilə gəzər?ən bir nəfər bir ?lim h?qqınd? l?zımsız sözlər d?nışırdı. Bunu görən S?fi bizə d?di: «Bu ?imi lüzumsuz sözlərdən dilinizi q?ruduğunuz ?imi, qul?ğınızı d? q?ruyun, çün?i dinləyən söyləyənin şəri?idir. Pis ins?nl?r öz qəlblərində?i pis ş?yləri sizin qəlblərinizə d?ldurm?q istəyirlər. Pis ins?nl?rın sözlərinə qul?q ?s?nl?r gün?h??r ?lduğu ?imi, qul?q ?sm?yıb rədd ?dənlər sə?dətə ç?t?rl?r.»(Im?m Q?z?li. Ihy?u-ulumid-din, IV cild, III nəşr. Əhməd Sərdər?ğlu, Bədir y?yın ?vi, 1974.)

Bu gün biz ins?nl?r bu zərərin içərisindəyi?. Nə əlimizlə, nə də dilimizlə q?ybətin q?rşısını ?l? bilmiri?. Müd??ilə ?dəndə isə, biz q?ybət ?tmiri?, d?yirlər. Im?m Nəvəvi (?ll?h ?n? rəhmət ?tsin) d?mişdir: «Müsəlm?n ?əs q?ybət ?dildiyini gördü?də ?nu bu işdən çə?indirməli, əgər ? bu işdən əl çə?məzsə, özü ?r?d?n g?tməlidir. Bu gün biri digərinin ??şl?nm?dığı bir sözü ? ?lm?dığı h?ld? d?yir. ?n?: «D?lınc? d?nışm?!» d?yildiyi z?m?n, «Bu cür sözləri ?nun üzünə də d?yərəm» d?yir. Bu h?ç də ?nun bu b?rədə d?ğru ?lduğun? əs?s v?rmir, ?rtıq ? bu ins?nın ??şun? gəlməyən bir sözü d?mişdir, ?nun ətini y?mişdir.
Q?ybətə m?n? ?lm?q ən böyü? cih?dl?rd?n biridir. Uc? ?ll?h bizi d?im? q?ybətə, iftir?y? məruz q?lm?qd?n uz?q ?tsin, bizə q?ybətə q?rşı cih?d ?tmə?də, müb?rizə ?p?rm?qd? güc və qüvvə v?rsin və bizi qələbə q?z?n?nl?rd?n ?tsin. ?min.

ƏDƏBIYY?T SIY?HISI

1. Qur?ni ?ərim (?zərb?yc?n dilinə tərcüməsilə). Məmmədhəsən Qəni?ğlu, T?riy?l Bil?l?ğlu. B??ı: Göytür?, 2000.
2. Qur?ni ?ərim (tərcüməçilər: Z.M.Büny?d?v, V.M.Məmmədəliy?v).
3. ?bdil ??t?ş. TDV, S?çm? h?disl?r, ?n??r?, 2000.
4. Im?m N?v?vi. «Riy?z’üs S?lih»in tərcüməsi. Ihs?n Öz??ş. Ist?nbul, 1998, I cild (3 cilddə)
5. ?bdulməli? əl-Q?sim. «P?yğəmbərin (s.ə.s.) ?vində bir gün». (tərc. Bəşir ?rs?y). Ist?nbul, 2003.
6. Məhəmməd S?l?h əl-Münəccid. H?r?ml?r (tərc. ?.?bdurr?hm?n ??ny?lı). Ist?nbul, 2000.
7. Ibn ?əsir. H?disl?rl? ?ur’?ni ??rim t?fsiri (tərc. B??ir ??rlığ?, B?dr?ttin Ç?tin?r). Ist?nbul, 1993.
8. Hüccətül Isl?m. Im?m Q?z?li. Ihy?u-ulumid-din, Əhməd Sərd?r?ğlu, Bədir y?yın ?vi, 1974.
9. ?lm?lılı M.H?mdi Y?zır, H?? dini, ?ur?n dili. Ist?nbul.

—————
Hazırladı
Ə?rəm Həsən?v
Əly?zm?l?r Institutunun ?lmi işçisi