featured-image-2330

Isl?md?n əvvəl, Ir?nd? Məcusi bir ?ilədən düny?y? gələn Səlm?n əl-F?risi, gəncliyinin il? illərində q?rşıl?şdığı ?risti?nl?rın ib?dətlərinə m?yl ?dərə? ətr?fınd? y?tişdiyi məcusiliyi və ?t? ?vini tər? ?dib ?risti?n din ?d?ml?rının ?rdınc? uzun illər gəzmişdir. Səlm?n əl-F?risi, h?qq dinə q?vuşm?q ücün ?tdiyi səfərlər z?m?nı s?n p?yğəmbərin Tövr?t və Incildə?i vəsflərini qədim şəhər ?l?n Sivrihis?rd??ı r?hibdən öyrəndi?dən s?nr? Mədinəyə tərəf y?l? çı?mış, y?ld? hücum? məruz q?lıb ?ölə ?l?r?q s?tılmışdır. Müqəddəs müjdəyə n?il ?lm?q üçün məşəqqətli ?ölə həy?tın? sinə gərərə? illərlə gözləyən Səlm?n əl-F?risi Məhəmməd p?yğəmbərlə (s. ə. s) Mədinədə q?rşıl?ş?r?q müsəlm?n ?lmuşdur.

?nsuzd? Tövr?t və Incil ?nun gələcəyini müjdələyir və vəsfləri h?qqınd? məlum?t v?rirdi. ?ll?h rəsulunun(s. ə. s) p?yğəmbərli?lə vəzifələndirilməsinə ?z v??t q?lmış qəlbi ?ydın bir n?çə nəfər də ?nu gözləyirdi. Səlm?n əl-F?risinin həy?tı bu əs?s mövzunun s?dəcə bir örnəyidir. Bu b??ımd?n Səlm?n əl-F?risi də bu mövzud? (yəni ?ll?h rəsulund?n əvvəl?i ?it?bl?rın ?nun h?qqınd? ?əbər v?rmiş ?lm?sı və ?nun gəlişini bir ç?? ins?nın gözlədiyi mövzusund?) tə? bir dəlildir
Səlm?n əl-F?risinin tə?minən Məhəmməd p?yğəmbərin(s. ə. s) düny?y? gəlməsindən (571) 7-20 il s?nr? düny?y? gəldiyi bildirilir. B?b?l?rınd?n Bəhnuz?n Ir?n hö?md?rl?rınd?ndır (Ibn Həcər, 2:369; Təbəri, 3:412). ?t?sı ? dövrdə Ir?nd? hö?m sürən ??st sist?minə görə imtiy?zlı ins?nl?r ?r?sınd? ?l?n «Dihq?n» sinifindən ?lub qəsəbənin rəhbəri idi. ?iləsi Məcusi dininə b?ğlı ?lduğun? görə məcusi din ?limləri, dind?rl?rı (M?b?dl?r)ının y?nınd? dini təhsilə d?v?m ?dən Səlm?n əl-F?risi, dini rütbə ?l?n məcusilərin ib?dət ?tdi?ləri ?təşi y?ndır?r?q, sönmə?dən q?rum?q vəzifəsinə qədər yü?səlmişdir (Ibn Hiş?m, 1:159).
?ilədə özünə ?l?n böyü? s?vgidən ötrü ?vdən b?yır? çı??rılm?y?n Səlm?n, ətr?fd??ı ins?nl?rın in?nc və y?ş?yışı h?qqınd? ?lmsiz ?l?r?q günlərini ??çirər?ən bir gün ?t?sı ?nu bir işi təqib ?tməsi ücün ə?in s?həsinin bir tərəfinə göndərir. ?nun bu il? dəfə ?vdən çı?m?sı, həy?tınd? y?ni bir səhifənin b?şl?nğıcı ?lmuşdur. ? ə?in s?həsinin ?ən?rınd? gəzər?ən ?ilsədə ib?dət ?dən ins?nl?r görür. Böyü? bir m?r?ql? ?nl?rı s?yr ?dər?ən ?və q?yıtm?sını ləngidir. ?t?sı ?və g?c q?yıd?n Səlm?n?: «-H?r?d?ydın ?ğlum? Mən səni ə?in s?həsinə göndərməmişdimmi?»-d?di?də, Səlm?n: «-?y ?t?m! ?risti?nl?rın y?nınd?n ??çdim, ?nl?rın ib?dətlərini bəyəndim. ?nl?rın ib?dətlərini s?yr ?tdiyim üçün b?lə g?ci?dim» -d?di. ?t?sı:« -?ğlum sənin və ?t?l?rının dini ?nl?rın dinlərindən d?h? y??şıdır»d?yib ?nu d?nl?dıqd?;« ?ll?h? ?nd ?lsun ?i, sit?yiş ?tdiyiniz din ?nl?rın dinlərindən d?h? y??şı d?yildir. Çün?i ?nl?r ?ll?h? ib?dət ?dirlər. Biz isə əllərimizlə y?ndırdığımız ?təşə ib?dət ?diri?.» -?imi c?v?b v?rmişdir. Bun? görə ?t?sı Səlm?nı ?ğır bir şə?ildə d?nl?mış və ?vdən q?çm?m?sı üçün ?y?ğın? zəncir vurmuşdur (Ibn Hiş?m, 1:160).

Səlm?n əl-F?risinin gördüyü bu ?ilsədə Is?nın gətirdiyi dinin izləri ilə g?dən, ?ll?h? ib?dət ?dən din ?d?ml?rı v?r idi. ?nl?rın ?d? sit?yiş əvəzinə, t?m?milə fərqli duyğul?rl? ib?dət ?tmələri Səlm?nın diqqətini cəlb ?tmişdi. ?, bunl?r? nə ?tdi?ldərini s?ruşduqd? ?n? ?dilən ?çıql?m?l?r ?nun qəlbini ?ydınl?tmış, d?h? s?nr? bu şə?slərin y?nınd? q?lm?ğ? və ?nl?rl? bər?bər ?ll?h? ib?dət ?tməyə qər?r? gəlmişdi. Əs?sən, Səlm?n ??t?rdığını d?h? s?nr??ı günlərdə t?p?c?q idi. Çün?i, hələ ? günlərdə s?n həqiqət günəşi ?l?n ?ll?h rəsulu(s. ə. s) il?hi vəhyi y?ym?ğ? b?şl?m?mışdı(Əbu Nu?ym, 1:207, Zəhəbi, 1:539).
Səlm?n əl-F?risi ə?in y?rlərinin y?nınd??ı ?ilsədə ?l?n din ?d?ml?rınd?n bu dinin əslini Ş?md? ?l?n bir y?pis??pd?n öyrənə biləcəyi ?əbərini ?lır. Bu ?r?d? Səlm?nın ?t?sı ?ğlunun ?ilsədə?i ?d?ml?rl? ?l?n əl?qəsini öyrəndiyi üçün ?nu ?vin bir ?üncünə həbs ?dir. Bir fürsət t?p?r?q ?vdən q?ç?n Səlm?n, Ş?m? g?dir. ?r?d? q?rşıl?şdığı y?pis??p?: «-Mən bu dinə girmə?, ?ilsəyə ?idmət ?tmə?, ?risti?nlığı öyrənmə?, sizinlə birli?də ib?dət ?tmə? istəyirəm» -d?yir. Y?pis??p ?nu qəbul ?tdi?dən s?nr? Səlm?n, Ş?m ?ilsəsində ?nun y?nınd? q?lm?ğ? qər?r? gəlir(Ibn Hiş?m, 1:160).
Səlm?n əl-F?risi həqiqət y?lund? q?rşıl?şdığı bu y?pis??pun öz dinini f?yd?sız y?rə sərf ?tdiyini görür. ?n? qəlbi y?tmır, ?mm? bir müddət ??çir, həmin y?pis??pun ölümündən s?nr? ?ilsəyə gətirilən digər y?pis??p? isə h?yr?n ?lur. Səlm?n ??t?rdığı şə?si t?pdığını zənn ?dərə? y?pis??pd?n istəyir ?i, ?nun y?nınd? q?lm?sın? ic?zə v?rsin. Səlm?n y?pis??pd?n ?ldığı müsbət c?v?bd?n s?nr? bir müddət ?nun y?nınd? q?lır. Bu şə?sdən ç?? təsirləndiyini d?h? s?nr? b?lə bildirmişdir: «Mən, ? v??t? qədər ?nd?n d?h? fəzilətli, düny?nı ?nun qədər h?çə s?y?n, ??irətə əhəmiyyət v?rən, g?cə gündüz ib?dət ?tməyə ?nd?n d?h? hərisli bir ?imsəni görmədim». Bu ?d?m ölüm döşəyində ?l?r?ən , Səlm?n ?n? özünü ç?? s?vdiyini, ?mm? ölümlə gələn ?yrılıqd?n s?nr?, ?imin y?nın? g?tməli ?lduğunu tövsiyə ?tməsini istədi?də y?pis??p ?n? d?yir: «-Övl?dım, bur?l?rd? mənim y?lumd? ?l?n bir ?imsəni t?nımır?m. Y??şı din ?d?ml?rı h?mısı ölüb g?tdilər. Y?ş?y?nl?r d? qədimdən bəri tədbiq ?dilən dini hö?mləri dəyişdirmiş, ib?dəti tər? ?tmişlər. ?mm? Musuld? bir d?stum v?r. ? d? mənim ?imi ?risti?nlığın əslinə b?ğlıdır. Sən ?nun y?nın? g?t»(Ibn Hiş?m, 1:162).
Səlm?n əl-F?risi Musuld??ı ?risti?n din ?d?mının y?nın? g?dir. ?nun d? dinə b?ğlı bir ?imsə ?lduğunu gördü?də, ?nun y?nınd? q?l?r?q, ?nd?n istif?də ?dir. ?mm? ç?? ??çmədən bu ?d?m d? vəf?t ?dir və Səlm?n? vəsiyyət ?dir ?i; «Övl?dım! Mən Nus?ybində?i d?stumd?n b?şq? bizim y?lumuzd? ?l?n bir ?imsəni t?nımır?m. Sən məndən s?nr? ?nun y?nın? g?dərsən».

Nus?ybində ??t?rdığı r?hibi t?p?n Səlm?n əl-F?risi, bir müddət Musul ?ilsəsində ?lm və ib?dətlə günlərini ??çirir. ?nc?q d?h? əvvəl t?nış ?lduğu r?hiblər ?imi bu r?hib də vəf?t ?tdi?də özündən nəsihət istəyən Səlm?n?: «?ll?h? ?nd ?lsun ?i, ?ğlum, bur?l?rd? bizim ?imi bir nəfəri b?lə t?nımır?m. ?mm? Rum t?rp?ql?rınd? ?muriyə d?yilən bir y?rdə bir nəfər v?r. ?nun y?nın? g?t, ?nun bizim ?imi ?lduğunu görəcə?sən» -d?yir.
Səlm?n əl-F?risi ?muriyəyə g?dərə? ?r?d? ??t?rdığı r?hibi t?pır və bir müddət ?nunl? bər?bər y?ş?yır. Ç?? ??çmədən bu ?d?m d? ?əstələnir. Özünə s?n dərəcə b?ğl?ndığı bu ?d?mın d? ölüm v??tı gəldi?də Səlm?n ?n? d?yir: «?ğ?m! Sizdən s?nr? ?imin y?nın? g?tməyimi tövsiyə ?dirsiniz»? Din ?d?mı ?n? b?lə nəsihət ?dir: «-Övl?dım! ?ll?h? ?nd ?lsun ?i, bu gün, y?r üzündə?i ins?nl?rd?n y?nın? g?tməyini sənə əmr və tövsiyə ?dəcəyim, bizim y?lumuzd? ?l?n bir nəfəri b?lə t?nımır?m. ?mm? ??ır z?m?n p?yğəmbərinin gəlməsi ç?? y??ınl?şmış, ?ölgəsi üzərimizə düşmüşdür. ? p?yğəmbər, Ibr?him p?yğəmbərin(s. ə. s) dini üzərində göndəriləcə?dir. Özü ərəb t?rp?ğınd?n çı??c?q, ?urm? b?ğç?l?rı ?l?n bir y?rə hicrət ?dəcə?dir. ? p?yğəmbərin bəzi əl?mətləri ?l?c?q. ?, özünə v?rilən hədiyyədən y?yər, sədəqədən y?məz. I?i çiyni ?r?sınd? p?yğəmbərli? möhürü v?r. Əgər ?r? g?tməyə gücün ç?t?rs? t?z g?t. Çün?i ?nun gəlməsi y??ındır. »
Səlm?n əl-F?risi, özünə nəsihət ?dən r?hibin ölümündən s?nr? ?muriyədə (Sivrihis?rd?) bir müddət də q?lır. Bu ?r?d? q?yun və inə? s??l?y?r?q, bir ??yli sərvət əldə ?dir.
Səlm?n əl-F?risi, nəh?yət y?l? çı?ır və ərəb t?rp?ql?rınd?n gələn tic?rət ??rv?nın? s?hibi ?lduğu q?yun və inə?ləri v?rməsi q?rşılığınd? özünü ərəbist?n? ?p?rm?l?rını tə?lif ?dir. ?nl?rl? bər?bər Hic?z t?rp?ql?rın? gələn Səlm?n əl-F?risi Mədinəyə y??ın bir y?rdə ??rv?nd? ?l?nl?rın ?əy?nətinə tuş gəlir və bir yəhudiyə ?ölə ?l?r?q s?tılır. Məhəmməd p?yğəmbər(s. ə. s) p?yğəmbərliyinin il? günlərində: «?lə bir v??t gələcə? ?i, Sən?nd?n tə? y?l? çı??n bir q?dın, H?dr?m?ut? qədər h?ç bir hücum? məruz q?lm?d?n səy?hət ?dəcə?dir» d?yərə? bu əminsizliyin ?rt?d?n q?l??c?ğını müjdələmişdir (Bu??ri, Mən?qib).

H?qq dini t?pm?q üçün Ir?nd??ı r?h?tlığını tər? ?dərə? diy?r-diy?r gəzən Səlm?n əl-F?risi, bund?n s?nr? uzun müddət ?ölə ?l?r?q həy?tını d?v?m ?tdirir. S?n p?yğəmbərin gəlməsinin ç?? y??ın ?lduğunu bir ç?? ?risti?n ?limdən ?şidə-?şidə, ?nun təmiz qəlbində bu p?yğəmbərə q?rşı müq?vimət ?dilməyəcə? dərəcədə bir s?vgi ?y?nmışdır. ?nu t?pm?sı üçün əzmli ?l?n Səlm?n, Mədinədə ?öləliyin b?yunduruğu ?ltınd? hər sı?ıntıy? sinə gərərə? gözləməyə b?şl?yır.
Səlm?n əl-F?risinin V?di’l Qur?d? (Qur? v?disində) bir yəhudiyə s?tıl?r?q b?şl?y?n ?öləli? həy?tı, ?n nəfər ?ğ? dəyişdirdi?dən s?nr? özünü ən ??ırıncı s?tın ?l?n Mədinəli yəhudinin y?nınd? Mədinədə d?v?m ?dir. Səlm?n əl-F?risi, Mədinəni görər- görməz ?muriyə r?hibinin Tövr?t və Incildə?i məlum?tl?r? d?y?n?r?q təsvir ?tdiyi y?rin t?m?milə bur? ?lduğu qən?ətinə gəlir. Səlm?n əl-F?risi, ?rtıq ??t?rdığı y?ri t?pmışdır. Növbə özünə q?vuşm?ğı ç?? ?rzul?dığı ? uc? şə?si t?pm?ğ? gəlmişdi. Səlm?n, səbirsizli?lə ??t?rdığı p?yğəmbəri gözləyər?ən, bir gün Məhəmməd p?yğəmbərin(s. ə. s) Mədinəyə hicrət ?tdiyi və bu müqəddəs şəhərə giriş y?lu üstündə?i Qub? vil?yətində ?lduğu ?əbərini ?lır. ?nun həy?tınd??ı ən həyəc?nlı bu ??çidi özündən dinləyə?:«-Bir gün ?ğ?ml? bər?bər ?urm?lıqd? işləyirdim. Bir yəhudi q?ç?r?q y?nımız? gəlib, p?yğəmbərin Mədinəyə gəlməsindən n?r?zılığını bildirərə?:«?ll?h Q?ylə ?ğull?rının bəl?sını v?rsin»d?yərə?, müsəlm?nl?rın Qub?d? Məhəmməd p?yğəmbərin(s. ə. s) ətr?fınd? t?pl?ndıql?rını ?əbər v?rir. Mən də bu sözləri ?şidincə ç?? həyəc?nl?ndım. ?urm? dərmə? üçün çı?dığım ?ğ?cd?n ?z q?l? y?rə yı?ıl?c?qdım. Həmin ? yəhudiyə:«Nə d?din?Nə d?din?»d?yə s?ruş?nd?, ?ğ?m mənə hirslənib şiddətli bir yumruq vur?r?q:«-Bund?n sənə nə? Sən işinlə məşğul ?l»-d?di. Mən də ?n? b?lə c?v?b v?rdim:«-H?ç bir ş?y y??dur, s?dəcə ?l?r?q nə d?mə? istədiyini b?ş? düşmə? istədim. »

Nəh?yət, həmin gün ??ş?m p?yğəmbər(s. ə. s) Qub?d? müsəlm?nl?rl? birli?də ?lduql?rı ?və g?dən Səlm?n əl-F?risi, ?ll?hın p?ğəmbərini(s. ə. s) görüncə həy?t b?yu ?rdınc? g?tdiyi ? uc? ins?nın hüzurund? ?lduğunu b?ş? düşmüşdü. ?ll?hın p?yğəmbəri(s. ə. s) h?qqınd? Sivrihis?rd? r?hibdən öyrəndiyi s?n p?yğəmbərin vəsfliərini təsbit ?ləmə? üçün y?nınd? ?l?n ?urm?l?rı Məhəmməd p?yğəmbərə təqdim ?dərə?:«-Sənin y??şı bir ins?n ?lduğunu öyrəndim. Y?nınd? y??sull?r d? v?r. Bu ?urm?l?rı sədəqə ?l?r?q sizə v?rirəm. Bun? bur?d? ?l?nl?rd?n ən l?yiq ?l?nı sizi görürəm»-d?yir. P?yğəmbərimiz özünə təqdim ?dilən ?urm?l?rı y?məyərə? d?stl?rın? v?rir. Səlm?n öz-özünə:«Bu, s?n p?yğəmbərin mənə öyrədilən vəsflərindən biridir»-d?yərə?, p?yğəmbərin hüzurund?n ?yrılır. P?yğəmbər Qub?d?n Mədinəyə gəldi?də, Səlm?n y?nidən bir qədər ?urm? h?zırl?yıb ?nun y?nın? g?dərə? :«Sədəqədən y?mədiyinizi gördüm. Bu isə sizə y??şılıq ?l?r?q h?zırl?nmış hədiyyədir»-d?yərə? ?urm?l?rı ?n? v?rir. ?ll?hın ?lçisi(s. ə. s) d?stl?rını d? dəvət ?dərə? bu hədiyyədən ?nl?rl? bər?bər y?yir. Səlm?n əl-F?risi bu dəfə öz-özünə d?yir:«Bu d? mənə öyrədilən p?yğəmbərli? əl?mətinin i?incisidir. »
Sivrisih?r r?hibinin ?əbər v?rdiyi s?n p?yğəmbərdə?i vəsflərdən üçüncüsünü ?r?şdırm?q üçün ?ll?hın p?yğəmbərini(s. ə. s) təqib ?dən Səlm?n əl-F?risi bir gün səh?bədən birinin cən?zəsində B?qi məz?rlığınd?, p?yğəmbəri öz səh?bələri ilə bər?bər görüncə, b?lində?i p?yğəmbərli? möhürünü görmə? ?rzusun? düşür. P?yğəmbərimiz(s. ə. s) ?nun niyətini b?ş? düşüb ?öynəyini ?çınc? Səlm?n əl-F?risi Məhəmməd p?yğəmbərin(s. ə. s) i?i çiyin tərəfdən ?ürəyinin ?r?sınd? p?rıld?y?n göyərçin yumurt?sı böyü?lüyündə?i p?yğəmbərli? möhürünü görür və p?yğəmbərimizə s?rıl?r?q böyü? bir həyəc?nl? möhürü öpür(Ibn Hiş?m, B?yh?qi).

Səlm?n əl-F?risi ?ll?hın ?lçisinin(s. ə. s) hüzurund? s?vincindən göz y?şl?rı tö?ərə?, yu??rıd? ??çdiyi ?imi həy?t h?y??yəsini d?nışmışdır. Ibn ?bb?s? d? öz həy?tını d?nış?r?ən:«?y ibn ?bb?s, mən sənə rəv?yət ?tdiyim ?imi p?yğəmbərə də bu həy?t y?lumu rəv?yət ?tdim»-d?mişdir.

Q?yn?ql?r;

1. Bu??ri, əl-C?miu’s-Səhih.
2. B?yh?qi, Əbu Bə?r Əhməd ibn Hüs?yn, Dəl?ilu’n-Nubuvvə və Mərifətu Əhv?lis-Səri?, B?yrut.
3. Ibn Hiş?m, əs-Sirətun-Nəbəviyyə.
4. Ibn Həcər, Təhzibut-Təhzib.
5. əl-Isfəh?ni, Əbu Nu?ym Əhməd ibn ?bdull?h, Hilyətul-Övliy? və T?b?q?tul-?sfiy?.
6. ət-Təbəri, Əbu Cəfər Məhəmməd ibn Cərir, T?ri?ul-Uməm vəl-Mulu?, B?yrut.

———————-
Əkrəm Həsənov
(AMEA Əlyazmalar inistutu)

Bənzər Məqalələr